Бидний тухай / Түүхэн замнал

Түүхэн замнал

Монгол Улсын дээд боловсролын ууган голомт – МУИС

80+

Жилийн түүхт сургууль

                                                                                                    МУИС-ийн товч түүх

Монгол Улсын Их Сургуулийн зорилго нь анх байгуулагдсан тэрхүү цаг үеэс эхлэн тухайн үеийн эрх баригч нам, төрийн баримт бичгүүдэд тодорхойлогджээ. Тэрхүү зорилго нь шинэ нийгмийг байгуулахад хүчин зүтгэх өндөр боловсролтой мэргэжилтнийг бэлтгэх явдал байлаа.

Улс ардын аж ахуй, соёлын салбар өргөжин, мэргэжилтэй боловсон хүчний хэрэгцээ асар их болж байгааг үндэслэн ХАА, үйлдвэр соёлын болон хүн амын эрүүл мэнд чинээлэг амьдралыг улам дээшлүүлэх дээд боловсролтой боловсон хүчнийг олноор бэлтгэх шаардлага тулгарч байсан учраас үндэсний их сургууль байгуулах түүхт шийдвэр гаргажээ.

Ийнхүү бий болсон нөхцөл бололцоо боломжыг нэгтгэн дүгнэж 1940 онд хуралдсан МАХН-ын Х их хурал тус орны сургууль боловсролыг хөгжүүлэх зорилтыг тодорхойлж, дээд сургууль байгуулах хэрэгцээ шаардлага, нөхцөл боломж нэгэнт бий болсныг заасан байна. БНМАУ-ын Сайд нарын Зөвлөлөөс Намын Х их хурлын шийдвэрийг хэрэгжүүлэх үүднээс 1940 оны 12 дугаар сарын 06-ны өдрийн 45 дугаар тогтоолоор Монгол Улсын Университетийг Ардын гэгээрүүлэх яамны харьяанд байгуулж хичээлийг 1941 оны 9 дүгээр сард нээхээр тогтжээ.

Энэ тогтоолд “Монгол улсын дотор анхдугаар дээд сургууль болох Улсын университетийг мал эмнэлэг, зоотехникч, сурган хүмүүжүүлэх, хүн эмнэлэгийн гэсэн 3 анги бүхийтэйгээр Ардын Гэгээрүүлэх Яамны харьяанд Улаанбаатар хотноо байгуулсугай” гэжээ.

Монголын ард түмний түүхэнд анхны дээд сургууль болох Улсын университетийг нээх ёслол 1942 оны 10 дугаар сарын 5-ны өдөр Улаанбаатар хотноо одоогын В.И.Лениний нэрэмжит клубт болжээ. Нээлтэнд университетийн анхны багш, оюутнууд, Зөвлөлтийн мэргэжилтнүүд, хөдөлмөрчдийн төлөөлөгчид оролцсон энэхүү ёслолын хуралд нам засгийн удирдагчид Х.Чойбалсан, Ю.Цэдэнбал нар оролцож хэлсэн үгэндээ дэлхийн хоёрдугаар дайны хүнд түгшүүртэй нөхцөлд ЗХУ-ын тусламжтайгаар манай улсад анхны их сургууль нээгдэж байгаа явдлын түүхэн ач холбогдлыг онцлон тэмдэглэжээ.  Улсын университет байгуулсан гол зорилго нь шинэ нийгмийг байгуулах үйлсэд хүчин зүтгэх өндөр боловсролтой мэргэжилтнийг бэлтгэх явдал байлаа. 

МУИС нь анагаах ухаан, мал эмнэлэг-зоотехник, багшийн гэсэн гурван факультеттэй, мал эмнэлэг, биологи, тоо физик, органик хими, органик бус хими, анатоми зэрэг мэргэжлийн 7 тэнхимтэй анхны хичээлээ эхлэж тэнд үндсэн ангийн 93 оюутан, бэлтгэл ангийн оюутан суралцаж эхэлжээ. Оюутнууд дайны үеийн гачигдал зовлог амсаж байсан боловч сурч мэдэхийн төлөө дайчлан суралцаж байлаа. Тус сургууль нийгмийн хэрэгцээ шаардлагын дагуу шинэ салбар, факультетуудыг нээсээр байв.

  • Багш нарын факультетээс үүсвэрлэн 1951 онд Улсын Багшийн Дээд Сургуулийг байгуулжээ.
  • Зоотехник , мал эмнэлгийн факультетууд өргөжин хөгжсөөр 1958-1959 оны хичээлийн жилээс эхлэн Хөдөө Аж Ахуйн Дээд Сургууль байгуулагдав.
  • 1961-1962 оны хичээлийн жилд анагаах ухааны факультет  Анагаах Ухааны Дээд Сургууль болон өргөжив.
  • 1959 онд эдийн засгийн факультетийг Эдийн засгийн дээд сургууль болгон өргөтгөсөн боловч 1967 онд уул уурхайн факультеттэй дахин нэгтгэж эдийн засгийн факультет болжээ.
  • 1969 онд инженер техникийн факультетуудыг нэгтгэсэн Политехникийн дээд сургуулийг байгуулсан. Политехникийн дээд сургууль нь 1982 онд МУИС-аас өрх тусгаарлан гарсан нь өнөөгийн ШУТИС билээ.
  • 1982 онд Орос хэлний багшийн дээд сургууль МУИС-аас салбарлан гарсан нь өнөөгийн Хүмүүнлэгийн ухааны их сургууль болон өргөжижээ.

1940 он

4 сарын 5-нд батлагдсан Намын X их хурлын тогтоолд: "Ойрын жилийн дотор дээд сургуулийг байгуулах бэлтгэлийг хангах"-аар заажээ.
12 сарын 6-нд Сайд нарын Зөвлөл "Улаанбаатар хотноо Улсын университет байгуулах тухай" 45-р тогтоол гаргав.

1942 он

-6 сарын 11-нд гаргасан МАХН-ын Төв Хорооны Тэргүүлэгчдийн "БНМАУ-д дээд сургууль байгуулах тухай" тогтоол гарав.
-6 сарын СНЗ, НТХ-ны Тэргүүлэгчдийн хамтарсан 23, 45-р хурлаар баталсан "Улсын дээд сургуулийн тухай" тогтоол нь их сургууль байгуулах ажлыг эрчимжүүлэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэв.
-10 сарын 3-ны 215 тоот тушаалаар Университетийн хичээл ба эрдэм шинжилгээний хэргийн эрхлэгч (проректор)-ээр дэд доктор С.А Кудряшевыг хавсруулан томилж, аж ахуйн туслах захирал (проректор)-аар Ш.Чимиддамбааг томилсон байна.
-10 сарын 5-нд МУИС-ийг нээх ёслол Лениний нэрэмжит клубт болжээ.
-10 сарын 15-ны өдөр МУИС-ийн ректорын 01 тоот тушаал гарч Их сургуулийн 3 салбарт суралцах оюутнуудыг тоо физикийн ангид 31, зоотехникийн факультетэд 27, хүн эмнэлгийн факультетэд 35, бүгд 93 оюутан байхаар мөн бэлтгэл курсүүдэд 57 оюутныг баталсан байна.
-10 сард сургуулийн Эрдмийн зөвлөлийн анхдугаар хуралдааныг даргалан хуралдуулж сургалтын төлөвлөгөө, программыг хэлэлцүүлэн батлуулжээ.
-12 сарын 17-ны өдрийн хурлаар Их сургуулийн ажиллагааны тухай хэлэлцээд Зоотехникийн факультетийг байгуулжээ.
-НТХ-ны Тэргүүлэгчдийн 1942 оны 12 сарын 17-ны өдрийн хурлаар "Улсын дээд сургуулийн ажиллагааны тухай" авч хэлэлцээд Их сургуулийн тухайн байдалд бодит дүгнэлт хийсэн байна.

1943 он

-1943 оноос сургалт, хүмүүжил эрхэлсэн проректороор С.И Хромов ажиллаж байлаа.
-1942-1950 онд МУИС-ийн Хичээл ангийн эрхлэгчийн албыг доцент, дэд эрдэмтэн Н.И Иванов хашжээ.
-Дотрын тэнхим байгуулагджээ.
-МАХН-ын Төв Хороо, СНЗ 1943 оны 5 сарын 20-ны өдрийн 45/36 тоот тогтоолоор "Улсын их сургуулийн хичээлийн төв байр барьж яаралтай дуусгах тухай" шийдвэр гаргажээ.
-МУИС-ийн оюутны зөвлөл байгуулагджээ.
-Тува ард улсын элчин сайд С.Кимчиг Их сургуульд зочилжээ.
-8 сард МУИС-ийн эрдэм шинжилгээний хээрийн анхны экспедиц Алтайн цаадах говьд ажиллажээ.

1944 он

-АНУ-ын дэд ерөнхийлөгч Хэнри Уэльс Улсын их сургуулиар зочилжээ.
-1 сарын 4-нд хичээлийн Төв байрны суурийн анхны чулууг тавих ёслол болжээ.
-2 сард Д.Сүхбаатарын нэрэмжит тусгай цалин 3-ыг бий болгож, энэ сарын 24-нд оюутан Ц.Шаравнямбуу, Б.Батжаргал, С.Сосорбарам нарт анх удаа олгожээ.
-10 сарын 3-нд Их сургууль шинэ байрандаа нүүж ороод хичээллэж эхлэв.
-9 сард НТХ-ны шийдвэрээр Төв Хорооны ерөнхий нарийн бичгийн дарга Б.Ширэндэвийг МУИС-ийн ректороор хавсран ажиллуулахаар болж, Мал аж ахуйн техникумын захирал байсан Ч.Нацагийг захиргаа, аж ахуй эрхэлсэн проректороор томилов.
-9 сард УИС-ийн Ректорын зөвлөлийг тусгайлан байгуулжээ.
-1944 оноос эхлэн Улаанбаатар хотын намын хорооны нэг даргад УИС дахь нам, олон нийтийн ажлыг тусгайлан хариуцуулсан байна.
-11 сарын 18-нд Зоологийн тэнхимээс эрхлэн анхны эрдэм шинжилгээний бага хурлыг зохион байгуулжээ.

1945 он

-Органик биохимийн тэнхим байгуулагджээ.
-Арьс өнгөний тэнхим, Мэдрэлийн тэнхим байгуулагджээ.
-2 сард СНЗ-ийн 6-р тогтоолоор УИС-д Х.Чойбалсангийн нэрэмжит цалин 3-ыг сар бүр 450 төгрөгөөр бодон олгож байхаар шийдвэрлэжээ.
-3 сард Тооны тэнхимээс эрхэлсэн эрдмийн бага хурал зохион байгуулагдаж ирээдүйн МУИС-ийн ректор Н.Содном, Ц.Шаравсамбуу, Б.Батжаргал, Д.Ишцэдэн нар илтгэл тавьж хэлэлцүүлэв.
-7 сарын 27-ны өдрийн 51/44 тоот хамтарсан тогтоолоор МУИС-д Хэл бичиг, утга зохиолын факультетийг байгуулах шийдвэр гарчээ.
-1945 оноос МУИС-ийн оюутнууд тариа ногоо хураах, хадлан бэлтгэх ажилд туслалцдаг эх оронч сайхан уламжлал бий болж анхных нь Жаргалантын САА-н намрын газар тариалангын ажилд 83 оюутан ажиллажээ.
-9 сард МУИС-д дэд эрдэмтэн, шинжлэх ухааны доктор, ассистент, доцент, профессор цол олгох тухай шийдвэр гаргажээ.
-1945 онд УИС-ийн дэргэд 65 гишүүн бүхий Намын үүр, 201 гишүүн бүхий ХЗЭ-ийн 10 үүр, 115 гишүүнтэй Үйлдвэрчний байгууллага үйл ажиллагаа явуулж байв.

1946 он

-МУИС-ийн "Эрдэм шинжилгээний бичиг" -ийн анхны дугаар хэвлэгдэн гарчээ.
-Мэс засал, Сэтгэл мэдрэлийн танхим байгуулагджээ.
-5 сарын 5-нд төгсөлтийн шалгалтаа амжилттай өгч 35 хүн МУИС-ийг төгсжээ.
-6 сарын 29-нд Улаанбаатар хотын Лениний нэрэмжит клубт анхдугаар төгсөлтийн баярын хурал болж Зөвлөлтийн багш нарыг төр засгийн одон медалиар шагнасан байна.
-7 сарын 5-ны өдрийн УИС-ийн ректорын 84 тоот тушаалаар их сургуульд анхны аспирантур байгуулж, анхны төгсөгчдөөс 9 хүнийг 7 сарын 1-нээс эхлэн тэнхимүүдэд аспирантын үүрэг бүхийгээр томилжээ.
-10 сарын 21-нд Төв байрны гол хэсгийг барьж дуусгав.
-Прагад болсон Дэлхийн оюутны их хуралд МУИС-ийн оюутны төлөөлөгчид оролцжээ.
-1946 оноос ЗХУ-ын коммунист намын түүх, марксист философи, улс төр, эдийн засгийн ухаан зэрэг хичээлүүдийг судлах болжээ.
-ЗХУ-аас БНМАУ-д суух онц бөгөөд бүрэн элчин сайд И.А.Иванов нар зочилжээ.

1947 он

-Мэс засал, эх барихын тэнхим байгуулагджээ.
-Нийгмийн ухааны факультет байгуулагджээ.
-Түүхийн тэнхим байгуулагджээ.
-МУИС-ийн хоёрдахь төгсөлт болж 47 хүн төгсжээ.

1948 он

Цэрэг-Биеийн тамирын тэнхим байгуулагдав.