Бидний тухай
Багш ажилтан
Одоо цагт тулгараад буй хүний нийгмээс хүрээлэн буй орчинд учруулж буй асуудлууд ба тэдгээрийн шийдлүүдийн тухай тодорхой жишээнүүд дээр экологийн орчин үеийн концепциудын хүрээнд үзэх болно. Уур амьсгал, түүний өөрчлөлтөөс экосистемд үзүүлэх нөлөө, биологийн олон янз байдал, хотжилтийн үр дагаврын тухай түлхүү үзэх болно.
Энэ хичээлээр экологийн үндсэн ойлголтыг хүний нийгэмд хэрхэн хэрэглэх тухай анхан шатны ойлголт өгнө.
Амьтны зан төрхийн эволюцийн хандлага, зан төрхийн генетик холбогдол, зан төрхийн элдэв хэлбэр, хөгжил, физиологийн зохилдолгоо, харилцааны эволюци, хооллох зан төрхийн экологи,амьдрах орогнох газар олох, хамгаалах зан төрх, ангууч амьтнаас хамгаалах үйлдэл, бүлсэг зан төрхийн экологи, үр төлөө хамгаалах, бойжуулах зан төрх, үржлийн зан төрх, харилцааны хэлбэр зэрэг хэв маягийг судлах болно. Амьтны зан төрхийн биологийн үнэ цэн, холбогдол, үр ашиг, биологийн олон янз байдлын зөв зохистой, тогтвортой ашиглал, хамгааллынчиглэлтэй мэдээ, баримт цуглуулах, задлан шинжлэх, нэгтгэх болон менежментийн төсөлболовсруулахарга, аргачлалыг лекц болон семинарын хичээлээр эзэмшүүлэхэд энэ хичээлийн үндсэн агуулга оршино.
Амьтны зан төрхийн тухай дэлхий нийтийн үзэл баримтлал, хандлага, чиглэл, түүнтэй холбоотой мэдлэгийг эзэмшүүлнэ. Монгол орны байгалийн ландшафт, ялгаатай экосистемд тархан амьдрах зүйлийн олон янз байдлын тархац, төлөв байдлыг үнэлэх, ховордсон зүйл болон амьдрах орчныг хамгаалах чиглэлтэй менежментийг төлөвлөх, үнэлэхэд амьтны зан төрхийн тухай мэдлэг, чадвараа ашиглах боломж бүрэлдэнэ.
Уг хичээлээр удиртгал, биологийн олон янз байдлын үзэл санаа, тодорхойлолт, генетик олон янз байдал, гарал үүсэл, хэмжүүрүүд, микробиомын олон янз байдал, зүйлийн олон янз байдлын дэлхийн хэв маяг, түүний шалтгаан, бүлгэмдэл дэх зүйлийн баялаг, зүйлийн элбэг ба ховор байдал, зүйлийн олон янз байдлын индекс, бүлгэмдлийн зүйлийн олон янз байдлын харьцуулсан судалгаа, зүйлийн олон янз байдлын орон зай, цаг хугацааны динамик, бүлгэмдлийн бүтцийг судлах ординацийн хандлага, бүлгэмдэл дэх зүйлийн олон янз байдлын шалтгаан ба үр дагавар, экосистемийн олон янз байдал ба экосистемийн үйлчилгээ, хүний нийгмийн учир холбогдол, биологийн олон янз байдлын хамгаалал, түүний ач холбогдол зэргийг олон улсын сурах бичиг, эрдэм шинжилгээний анхдагч бүтээл, статистикийн програм ашиглан үзэж судална.
Дэлхий нийтэд биологийн олон янз байдлын хомсдлын түвшин “амьдралын түүхэн дэх зургаа дахь удаагийн мөхөл” гэж нэрлэгдэхүйц хэмжээнд хүрсэн нь хүний сайн сайхан амьдралд олон талын үр уршигтай, судлаачдын төдийгүй олон нийтийн анхаарлыг татсан асуудлуудын нэг болоод байгаа билээ. Нөгөө талаар биологийн шинжлэх ухааны бусад салбараас хамгийн их ялгагдах зүйл бол судалгааны объект бүрийн дахин давтагдашгүй байдлаар илрэх вариаци бөгөөд энэ нь биологийн олон янз байдлын нэг илрэл болох тул түүний гарал үүсэл, оршин тогтнох механизм, түүнийг тоон үзүүлэлтээр үнэлэх арга ажиллагаанд суралцах нь биологийн салбарт суралцагсдад хамгийн өндөр ач холбогдолтой мэдлэг, чадвар юм. Иймд “Биологийн олон янз байдлын анализ” хичээлээр суралцагсдад биологийн олон янз байдлын үндсэн гурван түвшин болох генетик, зүйлийн, экосистемийн олон янз байдлын гарал үүсэл, хадгалагдах механизм, шалтгаан-үр дагаврын талаар организмын бүлгээс үл хамаарсан ерөнхий, нийтлэг онолын мэдлэг олгож, биологийн олон янз байдлыг түвшин бүрт үнэлэх тусгай аргуудыг эзэмшүүлж, уг салбарт гарч буй сүүлийн үеийн арга, хандлагуудын талаар мэдлэг, мэдээлэл өгөх зорилготой.
Ургамал, амьтны нөөцийг зөв зохистой ашиглах зорилгоор нөөцийг тогтоох, үнэлэх, зохистой ашиглах, хамгаалах чиглэлийн мэдээ, баримт цуглуулах, задлан шинжлэх, нэгтгэх болон судалгааны загвар гаргах арга, аргачлалыг лекц болон семинарын хичээлээр эзэмшүүлэхэд энэ хичээлийн агуулга оршино
Хичээлийг судалснаар оюутан бие даан биологийн нөөцийн судалгааг шинжлэх ухаанд тулгуурлан хээрийн болон лабораторийн нөхцөлд гүйцэтгэх аргазүй, гарсан үр дүнд боловсруулалт хийх мэдлэг, чадвар эзэмшинэ.
Ургамал, амьтан, генетик нөөцийг зөв зохистой ашиглах зорилгоор нөөцийг тогтоох, үнэлэх, хамгаалах чиглэлийн мэдээ, баримт цуглуулах, задлан шинжлэх, нэгтгэх болон менежментийн загвар гаргах арга, аргачлалыг лекц болон семинарын хичээлээр эзэмшүүлэхэд энэ хичээлийн үндсэн агуулга оршино.
Биологийн нөөцийг зохистой ашиглах олон улсын хандлага, чиглэл, түүнтэй холбоотой мэдлэгийг эзэмшүүлнэ. Тодорхой газар нутгийн хэмжээнд биологийн нөөцийн менежментийн төлөвлөгөө хийх, үнэлэх замаар нөөцийг хамгаалах мэдлэг, чадваролж авна.
Биологийн нөөц судлал хичээлээр амьтан ургамлын зүйлийн олон янз байдал, нөөц түүнийг хамгаалах ашиглах менежмент, хотжил суурьшил дагасан ургамал, амьтад, паркийн ургамал амьтад, биологийн харь зүйл, агнуурын бус амьтад, ховор амьтан ургамал зэргийг хамгаалах, зохистой ашиглах менежмент зэргийг судална. Түүнчлэн ан амьтан, ургамлын эдийн засгийн ач холбогдол, экологи-эдийн засгийн ач холбогдол, үнэлгээ зэргийг судалж оюутанд системтэй мэдлэг чадвар дадлага эзэмшүүлнэ.
Амьтны аймгийн зүйлийн олон янз байдал, тоо толгой, тэдгээрийн нөөц, түүнийг судлах тооцох аргууд, амьтны нөөцийг тооцох, агнуурын амьтдын менежмент, тэдгээрийг зохистой ашиглах, хамгаалах менежментийн талаар системтэй мэдлэг, чадвар, дадлага эзэмшүүлэх үндсэн зорилготой.
Áàéãàëü õàìãààëëûí áèîëîãèéí ñóäëàõ ç¿éë áîëñîí áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäàë, ò¿¿íèé çîõèîí áàéãóóëàëòûí õýëáýð¿¿ä; áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäëûã ñóäëàõ àðãà; áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäëûí áàÿëàã, ò¿¿íèéã õýìæèõ ¿ç¿¿ëýëò; áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäëûí ¿íý öýí; áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäëûí õîâîðäîõ øàëòãààí, ò¿¿íä íºëººëºõ õ¿÷èí ç¿éë; óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëò áà áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäàë; òóñãàé õàìãààëàëòàé ãàçàð íóòàã áà áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäëûí õàìãààëàë; Áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäëûã õàìãààëàõ òàëààðх îëîí óëñûí õàìòûí àæèëëàãàà; Áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäàë áà óðò õóãàöààíû ýêîëîãèéí сóäàëãàà; áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäàë áà òîãòâîðòîé õºãæëèéí àñóóäëыг авч үзнэ.
Байгаль хамгааллын биологи бол сүүлийн үед бий болсон танин мэдэхүйн шинэ чиглэл юм. Биологийн үндсэн салбарын шинжлэх ухааны ололт амжилтанд тулгуурлан ховордсон амьд биетийг хамгаалах, байгаль хамгаалах практик үйл ажиллагааг төлөвлөх, хэрэгжүүлэх онол, арга зүйн суурь мэдлэг эзэмшүүлэх, тухайн салбарын шинэлэг ололт амжилттай танилцуулах зорилготой.
Амьтад, амьдрах орчны хоорондын харилцан холбооны ерөнхий зүй тогтлууд. Амьтдын хооллолтын үндсэн хэлбэр, дасан зохилдлогооны онцлогууд. Амьтдын ус-эрдэс, хийн солилцооны механизм. Амьтдын амьдралд гэрлийн энерги, температур, даралт, амьдрах орчны хүчин зүйлсийн хөдөлгөөн (усны урсгал, салхи г.м.), хөрс, усан сангийн ёроолын хурдас, мөс, цасан бүрхэвч, мөнх цэвдгийн үүрэг, холбогдол. Амьтдын амьдралын мөчлөг. Орон зайд баримжаалах нь. Амьтны популяцийн ангилал. Популяци хоорондын харилцаа. Амьтны популяцийн бүтэц, бүрэлдэхүүн, хөдлөл зүй. Популяцийн тоо толгойн зохицуулгын механизмууд. Амьтад ба бусад биемахбод хоорондын харилцааны хэлбэр, ангилал. Өрсөлдөөн, махчлал, комменсализм, мутуализм, паразитизм. Амьтны зан төрх. Бүлийн амьдралын хэлбэрийн эволюци ба амьдралын нийгэмч хэлбэр.
Суралцагсдын экологийн үндсэн хууль, дүрэм, зүй тогтлуудын талаарх онолын мэдлэгийг амьтны аймгийн түвшинд гүнзгийрүүлэн бататгаж, тэдгээрийн тоо толгойг үнэлэх болон популяцийн динамикийг тодорхойлоход чиглэсэн тусгай мэдлэгийг олгож, судалгааны мэдээ баримтыг боловсруулах, үр дүнг практикт ашиглах анхан шатны чадвар, дадал төлөвшүүлнэ.
